Abstracts 9 ( 1 )
THEMANUMMER 'OUDEREN, WELZIJN EN ZORG'
ANKE NIEHOF
Ouderen, zorg en welzijn: een pleidooi voor een vergelijkende benadering
Als gevolg van bevolkingsveroudering, optredend in zowel westerse als niet-westerse samenlevingen, treden er structurele veranderingen op in de aantalsverhoudingen tussen de verschillende leeftijdsgroepen. Dir is van invloed op het welzijn en de positie van ouderen. Het mondiale karakter van dit verschijnsel nodigt uit tot het hanteren van een vergelijkende benadering bij de bestudering ervan. Hiermee wordt geen Durkheimiaanse sociale morfologie van hele maatschappijen bedoeld, maar een vergelijking op het niveau van relevante instituties. In dit geval: huishouden, familie en verwantschap. De gevarieerde sociale en culturele context waarbinnen deze instituties functioneren, vertoont enkele voor vergrijzende samenlevingen specifieke kenmerken, zoals het ontstaan van een 'derde leeftijd(sfase)'. De vergelijkende benadering zoals hier voorgesteld vereist her terzijdeschuiven van een aantal binaire opposities, zoals traditioneel tegenover modern, westers tegenover niet-westers, publiek tegenover privé, en antropologie tegenover sociologie, omdat deze zijn voortgekomen uit een inmiddels verouderd moderniseringsparadigma. Zij vertroebelen in plaats van verhelderen onze blik. In de uitwerking van deze vergelijkende benadering voor het thema van ouderen en welzijn wordt met name aandacht besteed aan de rol van verwantschapsrelaties en aan processen en typen van zorgverlening.
[ouderen, vergrijzing, antropologie, sociologie, vergelijking, zorg, verwantschap]
Well-being and care of elderly people: A plea for a comparative approach
As a consequence of worldwide demographic ageing, in many societies – so-called Western and non-Western societies alike – the numerical relationship between the different age groups is structurally changing. This affects the position and well-being of the elderly. The global nature of this phenomenon calls for a comparative approach. By the latter is not meant a Durkheimian social morphology of whole societies, but rather a comparison at the level of relevant institutions. In this case: households and families. The varied social and cultural contexts in which these institutions function, display some structural similarities in societies with ageing populations, such as the emergence of a 'third age'. The comparative approach as proposed in this article requires setting aside a number of oppositions, such as traditional versus modern, Western versus non-Western, public versus private, and anthropology as opposed to sociology, because these oppositions are rooted in a now obsolete modernisation paradigm and tend to obscure rather than clarify our vision. In developing this comparative approach in its application to the subject of well-being of the elderly, special attention is paid to the role of kinship and family relations and to processes and types of care.
[ageing, elderly, anthropology, sociology, comparative approach, care, kinship]
ERICK VLOEBERGHS
Zich neervlijen in een warm bad: succesvol ouder worden op de Molukken
In de Westerse literatuur over succesvol ouder worden, een recent onderwerp binnen de sociale gerontologie, worden het kunnen terugvallen op de kinderen, de continuïteit van zorg en het symbolisch kapitaal van de oudere nauwelijks genoemd. Op de Molukken in Indonesië zijn die zaken, alsook de inbreng van de kleinkinderen, echter juist doorslaggevend om je succesvol oud te voelen. Aan de hand van twee casussen van oudere Molukse mannen worden de context-specifieke indicatoren van succesvol oud worden op een Moluks eilandje en de 'coping-mechanismen' van ouderen beschreven.
[ouderen, succesvol ouder worden, reciprociteit, kleinkinderen, Molukken, Indonesië]
Lying down in a warm bath: Successful ageing in the Moluccas
In Western literature on successful ageing, a recent topic within social gerontology, little attention is given to children's and grandchildren's support of the elderly, continuity of care and the symbolic capital of the elderly. These aspects are, however, of great importance to successful ageing in Saparua, a small Moluccan island in Indonesia. In this article, the author describes the context-specific indicators of successful ageing and some local coping strategies in a small village on the island. The cases of two successful, elderly men are presented.
[elderly, successful ageing, reciprocity, grandchildren, the Moluccas, Indonesia]
ELS VAN DONGEN
Ongelukjes en niet-ongelukjes: infantilisering en het oude lichaam
In dit artikel ga ik in op de relatie tussen het proces van infantilisering en het oude lichaam. Ik laat zien hoe de grens tussen binnen en buiten het lichaam op de verzorgingsafdelingen van een psychiatrisch ziekenhuis wordt gestructureerd en hoe verschillende dimensies – het lichamelijke, het individuele en het sociale – in een proces van infantilisering met elkaar worden verbonden. Ik wil hierbij aantonen dat infantilisering niet louter als een de-humaniserend proces dient te worden opgevat, maar ook als een benadering die mensen in staat stelt om te gaan met het oncontroleerbare en onzekere lichaam enerzijds en het labiele evenwicht tussen walging/aversie en plicht/aantrekkingskracht anderzijds. Infantilisering is een proces waar men genuanceerd naar moet kijken.
[ouderen, zorg, infantilisering, lichaam, vuil, psychiatrie]
Accidents and near-accidents: Infantilisation and the old body
The author studies the relationship between the process of infantilisation and the old body. She shows how boundaries between inside and outside the body are structured in the care facilities of a mental hospital. She also shows how different dimensions – bodily, individual and social – are intertwined. She argues that infantilisation should not only be understood as a dehumanising act, but also as an approach which enables people to handle the uncontrollable and uncertain body on the one hand, and to find a balance between disgust/aversion and obligation/appeal on the other. Infantilisation has different 'shades'.
[elderly, care, infantilisation, body, dirt, psychiatry, The Netherlands]
DINI A. VOS
Casa en erfenis: de macht van ouderen op boerenbedrijven in de Spaanse Pyreneeën
De auteur beschrijft macht van ouders over hun kinderen op boerenbedrijven in de Spaanse Pyreneeën. Het principe van de onverdeelde erfenis ligt aan de macht ten grondslag. De auteur onderscheidt drie periodes waarin – onder invloed van ontwikkelingen op macroniveau – veranderingen optreden in de machtsverhouding tussen de generaties. De aandacht voor macht van ouderen is opvallend, omdat Nederland als het om ouderen gaat, vooral gewend lijkt aan typeringen als arm, afhankelijk en hulpbehoevend.
[ouderen, macht, erfenis, generaties, Pyreneeën]
Casa and inheritance: The power of the elderly on farms in the Spanish Pyrenees
The principle of undivided inheritance lies at the basis of the power of elderly people over their children on farms in the Spanish Pyrenees. The author distinguishes three periods in which macro-political changes affect the power balance between the generations. The power of the Spanish elderly is contrasted with the situation in The Netherlands where elderly people are usually associated with poverty, dependence and loss of power.
[elderly, power, inheritance, generations, Pyrenees, Spain]
SJAAK VAN DER GEEST
Oud in een Ghanees dorp: beeld en ervaring
De Akan term ɔpanyin verwijst naar de succesvolle en gerespecteerde oudere die in moreel opzicht een voorbeeld voor allen is. De ɔpanyin is wijs en onzelfzuchtig, hij weet zichzelf te beheersen en wijdt zijn dagen aan het welzijn van de familie. Het begrip van ɔpanyin (iemand die 'tot volle bloei' is gekomen) wordt gecontrasteerd met infantiliserende termen die in de Nederlandse cultuur soms voor ouderen gebezigd worden. De auteur stelt dat de Ghanese ɔpanyin een ideaalbeeld is dat in de werkelijkheid nauwelijks voorkomt. Het gebruik van de term ɔpanyin is deel van de 'coping' strategie van ouderen die hun status in de gemeenschap grotendeels verloren hebben. Tijdens het onderzoek, dat uitgevoerd werd in een Ghanees dorp, maakte de auteur gebruik van spreekwoorden als 'katalysators' voor discussies over de betekenis van ouderdom.
[ouderen, respect, wijsheid, infantilisering, spreekwoorden, Akan, Ghana]
Old in a Ghanaian community: Image and experience
The Akan term ɔpanyin refers to a successful, morally outstanding and respected elder. The ɔpanyin is wise, unselfish and self-controlled. He devotes the last years of his life to the-well-being of the family. In this article, the concept of ɔpanyin is contrasted with the infantilising terms which are sometimes used for elderly people in Dutch society. The author suggests that the Ghanaian ɔpanyin is an ideal which hardly occurs in reality. The use of the term is part of a coping strategy on the part of elderly people who realise that they have lost most of their high status in the community. The authorcarried out anthropological fieldwork in arural Ghanaian town and used proverbs as catalysers for discussions on the meaning of old age.
[elderly, respect, wisdom, infantilisation, proverbs, Akan, Ghana]
PATRICK MEURS
Het tweede huwelijk: remigratie, psychische pijn en verwerking in een Marokkaans gezin
Deze bijdrage beschrijft de casus van een Morokkaanse remigrant wiens echrgenote en kinderen in België blijven. De man trouwt op latere leeftijd voor een tweede maal in zijn land van herkomst. De auteur besteedt vooral aandacht aan de beleving van de 'hierblijvers' die bij hem therapeutische hulp zoeken, maar aan de hand van brieven van de man komt ook diens perspectief in beeld. De verscheurdheid en de onmogelijke keuzes die migratie en remigratie met zich meebrengen, worden duidelijk. Te midden van die moeilijkheden en het gemis aan elkaar, zien we tevens het blijvende engagement jegens elkaar en de kracht van de betrokkenen om een eigen weg te blijven zoeken. Verlies, depressie en creativiteit liggen dicht bij elkaar en wisselen elkaar af in her leven van de oudere Marokkaanse vrouw. Voor her verstaan van de beleving van migratie en remigratie wordt een psychologisch en antropologisch perspecrief gehanteerd.
[ouderen, migranten, remigratie, tweede huwelijk, psychotherapie, verliesverwerking, Marokko]
The second marriage: Remigration and the working through of psychic pain in a Moroccan family
This article describes the case of an elderly Moroccan man who remigrates but whose wife and children stay behind in Belgium. The man married a second wife in Morocco. The author focuses his attention on the experiences of those who stay behind and seek psychotherapeutic help from him. Letters from the man help understand his perspective as well. The inner conflicts and dilemmas which migration and remigration bring about are shown. The author employs a psychological and anthropological perspective to understand these people's experiences.
[elderly, migrants. remigration, second marriage, psychotherapy, coping, Morocco, Belgium]
CORA BRUIN
Kiezen voor sterven: morele dilemma's rond euthanasie en hulp bij zelfdoding bij dementie
In het artikel is euthanasie de door een arts verrichte "opzettelijke, actieve levensbeëindiging van een patiënt op diens weloverwogen verzoek en in diens belang" en hulp bij zelfdoding de indirecte hulp van een arts die een dodelijke nedicijncombinatie voorschrijft. Een toenemend aantal ouderen wordt in onze samenleving geconfronteerd met een toekomst als dementerende. Euthanasie wordt in onze samenleving beschouwd als een mogelijkheid om, bij ondraaglijk lijden, zelf over het levenseinde te kunnen beschikken. Uit angst voor een toekomst als dementerende geven steeds meer ouderen door middel van een euthanasieverklaring aan te kiezen voor een voortijdige dood boven een sterven als dementerende. Dit artikel is een etische analyse van de principes die bij deze keuze een hoofdrol spelen. Deze principes zijn autonomie, niet schaden, en respect voor het leven. Bij de praktische uitvoering van euthanasie of hulp bij zelfdoding zorgen deze principes echter voor grote morele dilemma's.
[ouderen, dementie, euthanasie, hulp bij zelfdoding, morele dilemma's, autonomie, kwaliteit van leven, Nederland]
Choosing to die: Moral dilemmas surrounding euthanasia and assisted suicide in cases of dementia
In this article, euthanasia is the intentional, active ending of a patient's life by a physician on her/his informed request, free consent and in her/his interest. When assisted suicide is discussed, it means that a physician is involved indirectly by providing a lethal dose of medication. The Netherlands is a society that has extended self-determination and autonomy to end-of-life decisions. Several philosophical arguments exist for and against acceptance of euthanasia or assisted suicide. Generally they focus on the principles: respect for autonomy; 'nonmaleficence' and the intrinsic value of life. In this article, the author makes an analysis of these ethical principles in the case of a patient who suffers from Alzheimer's disease. A request for euthanasia or assisted suicide shows us the moral dilemmas between these principles. A euthanasia discussion which starts from the principle that suffering from dementia is unbearable, has consequences for the way our society values the death wish of persons who face dementia.
[elderly, dementia, euthanasia, assisted suicide, self-determination, autonomy, quality of life, The Netherlands]
GERBEN J. WESTERHOF & FREYA DITTMANN-KOHLI
Zingeving, levensloop en cultuur: verschillen en overeenkomsten tussen jong en oud in Nederland en Zaïre
In dit artikel wordt een onderzoek beschreven naar persoonlijke zingeving bij jongere en oudere Nederlanders en Zaïrezen. Met behulp van een zinaanvullijst zijn beschrijvingen van zelf en leven bij deze groepen verzameld. In beide landen praten jongeren meer over de domeinen 'activiteiten' en 'zelf en persoon', terwijl ouderen meer over de domeinen 'familie en partnerschap', 'gezondheid en ziekte' en 'dood en sterven' praten. De verschillen tussen jong en oud weerspiegelen aan de levenscontext gebonden ontwikkelingstaken. Tussen de landen doen zich verschillen voor in de centraliteit van deze ontwikkelingstaken in de persoonlijke zingeving en in de specifieke betekenis die eraan verleend wordt. De verschillen tussen de landen worden geïnterpreteerd in samenhang met verschillen in de levenscontext, met name in verband met de standaardisering en institutionalisering van de levensloop.
[zingeving, levensloop, jongeren, ouderen, zelf-concept, cross-culturele psychologie, Nederland, Zaïre]
Personal meaning, life course and culture: Differences and similarities between young and elderly adults in the Netherlands and Zaire
The article reports and discusses data from a study on personal meaning systems used by younger and older adults in The Netherlands and Zaire. A sentence completion test was used in order to collect descriptions of self and life. It was found that in both countries younger adults talk more often about the life domains 'activities' and 'self and personhood', whereas the elderly more often refer to the life domains 'family and partner', 'health and illness'and 'death and dying'. The differences between young and old reflect different age-related developmental tasks. The personal meaning systems of the Dutch and Zairese respondents differed in the centrality and meaning content of these developmental tasks. These differences are interpreted in relationship to the life context, especially with differences in the standardisation and institutionalisation of the life course.
[personal meaning, life course, young, elderly, self-concept, cross-cultural psychology, The Netherlands, Zaire]
DORLY J.H. DEEG & ARJAN W. BRAAM
Het belang van kwaliteit van leven voor ouderen zelf: een kwantitatieve benadering
Met behulp van een grootschalig survey-onderzoek onder de Nederlandse bevolking van 55-85 jaar (de Longitudinal Aging Study Amsterdam, LASA) werd nagegaan aan welke levensaspecten ouderen prioriteit toekennen, hoe die toekenning samenhangt met de werkelijke beschikbaarheid van ieder aspect, en of een discrepantie tussen prioriteit en beschikbaarheid de ervaren kwaliteit van leven aantast. De overgrote meerderheid van de ouderen bleek een goede gezondheid als prioriteit te stellen. Ruim de helft van de ouderen hechtte groot belang aan een goed huwelijk. Ouderen die niet of niet meer de beschikking over een levensaspect hadden, bleken aan dit aspect een minder hoge prioriteit te geven. Voorts bleek het niet meer ter beschikking hebben van iets wat belangrijk werd gevonden (een discrepantie russen prioriteit en beschikbaarheid) inderdaad samen te hangen met minder goede kwaliteit van leven.
[ouderen, kwaliteit van leven, satisfactie, cognitieve aanpassing, survey-onderzoek]
What is important to elderly people and how does it affect their quality of life? A quantitative approach
Quality of life is often defined as satisfaction with a series of aspects of life. This procedure yields a quality of life score that can be generalised across groups of elderly people. However, the aspects of life selected need not be equally important to all elderly individuals, and thus may not have any relevance to their quality of life. Data from the Longitudinal Aging Study Amsterdam (nationally representative cohort, ages 55-85 years, n= 2254) were used to examine which aspects of life older persons gave priority, how this prioritisation is associated with availability of each aspect, and whether a discrepancy between priority and availability affects quality of life. Subjects were asked to rank nine aspects of life: physical and mental health, housing, income, marriage, family, friends, religious belief, and leisure time. For the purpose of this study, the three aspects ranked as most important are considered a priority. The great majority of older persons attached priority to good physical health. 0ver one half indicated a good marriage was very important. The other aspects of life were considered a priority by one third or fewer. Older persons who did not have or no longer had an aspect available, attached lower priority to that aspect. Furthermore, no longer having an aspect available that was considered important (= a discrepancy between priority and availability), was associated with lower quality of life for the aspects marriage and religious belief. A possible explanation for this finding is sought in the notion of cognitive adaptation. It is concluded that the association between life conditions and quality of life is not a linear one, but one affected by the importance older persons attach to specific aspects of life.
[elderly, quality of life, satisfaction, cognitive adaptation, survey research]
GERT J.F LEENE
Over hofjes, voor en van ouderen
Het Nederlandse hofje ondervindt thans een maatschappelijke herwaardering. Het biedt zelfstandig wonende ouderen sociale, culturele en fysieke bescherming in een als onherbergzaam ervaren macro-wereld. Terwijl de hedendaagse woongroep zich laat karakteriseren door de begrippen autonomie en 'Dauerreflektion', laat de sociaal-culturele vorm van het hofje zich typeren door de kernwoorden heteronomnie en 'Entlastungsfunktion'. Gemotiveerde en gedisciplineerde altruïsten (regenten, regentessen, portier) stellen door hun zakelijk ondernemerschap en respectvolle aandacht en zorg de hofjesbewoner ten dele vrij van de dagelijkse last van de verwerkelijking van een menswaardig habirat.
[ouderen, hofje, zelfstandig wonend, woongroep, huisvesting]
ANITA HARDON
Reproductieve gezondheid in cultureel perspectief: thema's voor een symposium
Dit essay introduceert de thema's die centraal zullen staan tijdens het symposium 'Reproductieve gezondheid en cultuur' dat op 12 december 1997 gehouden zal worden. Elders in dit nummer staat een uitgebreide aankondiging en een oproep voor papers.
[gezondheid, voortplanting, gender, vrouwen, cultuur]