Abstracts 11 ( 1 )
THEMANUMMER 'POEP, CULTUUR EN WELBEVINDEN'
RACHEL LEA
'The shitful body': Excretion and control
Excretion has largely been addressed in nursing and medical anthropological literature in terms of incontinence, that is as a problem for people who cannot control their bodily functions in culturally appropriate ways. While excretion poses particular problems for people in certain circumstances such as illness, disablement or old age, it is the premise of this paper that excretion is a continual issue of control for all persons. Scheper-Hughes and Lock's paper The Mindful Body is used to show some of the ways that the control of the act and products of excretion functions for, and within the individual lived body, the social symbolic body and the body politic.
[excretion, excrement, control, body]
MYRIAM DARU
Wens- en schrikbeelden van poep en poepverwijdering.
Theorie en praktijk van de 'Kwestie der Faecaliën' in de 19e eeuw
In de tweede helft van de 19e eeuw kwamen traditionele methoden om menselijke faecaliën uit de Nederlandse steden te verwijderen onder druk en trad de 'kwestie der faecaliën' opmerkelijk naar voren in de politieke discussie. De waarde van de faecaliën voor de landbouw kleurde nog de perceptie, in het bijzonder die van gezondheidshervormers. Hygiënisten ontwikkelden modellen voor de ophaal en de verwerking van faecaliën die gedeeltelijk waren bepaald op een utopisch beeld van een perfecte kringloop, gunstig voor zowel de landbouw als de hygiëne. De kringloop van schoon en vuil water en het scheppen van een zuivere stad (vooral vrij van negatieve uitwasemingen) zijn thema's die al vanaf de oudheid opduiken in utopische geschriften. Voor de kwestie der faecaliën werden zeer uiteenlopende oplossingen bedacht. Bij Nederlandse hygiënisten waren in de tweede helft van de 19e eeuw waterschaarste, het vermijden van contact van faecaliën met bodem en water belangrijke randvoorwaarden, terwijl Engelse sanitarians en hun volgelingen in de rest van Europa hun modellen stoelden op het wegspoelen en onschadelijk maken van faecaliën door grote hoeveelheden water, in de praktijk geloosd op open wateren. Het zo snel mogelijk onzichtbaar en onruikbaar maken van faecaliën is een historische ontwikkeling die zich niet homogeen heeft afgespeeld in de richting van een 'verhuiselijking' van lichamelijke processen en de verandering van acceptatiedrempels van geuren. Het oorzakelijk verband tussen cholera en de besmetting door faecaliën, de angst voor faecaliën en het politieke gewicht van hygiënisten hebben daarbij een beperkte verklarende waarde.
[faecaliën, utopie, water, afvalkringloop, gezondheidstechniek, Nederland, 19e eeuw, hygiënisme]
Ideal and spectre of shit and shit removal.
Theory and practice of the matter of faeces in the 19th century
At the end of the nineteenth century traditional ways of getting rid of human excreta from Dutch towns came under pressure. The 'question of faecal matters' came prominently to the fore in public political debates. The value of excreta as manure coloured the discussion, in particular that of Dutch health reformers. Sanitarians developed models for collection and transport of excreta which were partly based on the utopian image of a perfect circulus, which would at the same time serve public health and agriculture. The cycle of pure and dirty water en the creation of a clean city, purified from bad miasmas are themes which can be found in utopian literature from Antiquity on. To solve the 'question of excreta' widely differing solutions were thought of. Among Dutch hygienists during the second half of the nineteenth century, options were prevalent which spared water and soil from contact with excreta, and which were based on scarcity of water, while English sanitarians and their followers on the continent favoured models which involved relied on avoiding the dangers of excreta by drowning them in large volumes of water and in practice polluted open waters. Making excreta odourless and invisible is a process which did not take place in a homogeneous way in the direction of a domestication of bodily processes and through changes of the acceptance of odours. A simple causal relationship between cholera and infection caused by excreta, fear of excreta or the weight of the political influence of health reformers has limited value.
[faeces, utopia, water, waste cycle, health technics, The Netherlands, 19th century, hygienism]
MICHAEL ELIAS
Het scheelt veel wie er poep zegt. Een verkenning van het fecale discours
In dit artikel wordt het taalgebruik rond poep en ontlasting verkend. Na een beschrijving van enkele Nederlandse termen komt aan de orde hoe het 'fecale discours' gekenmerkt is door variatie en verandering. Telkens vindt de taalgemeenschap nieuwe woorden en zegswijzen om te verwijzen naar een onderwerp dat onder veel omstandigheden taboe is. Voorbeelden uit de bijbelse traditie en laat-middeleeuwse literatuur laten zien dat de grenzen tussen hoog en laag, tussen betamelijk en onbetamelijk anders lagen dan nu. Meer in het bijzonder wordt aandacht besteed aan speech genres als liedjes, verhalen, spreekwoorden, uitdrukkingen, grappen, vloeken, latrinalia en raadsels. Poep is een onderwerp dat bij uitstek gebruikt wordt om de aandacht te vestigen op de gelijkheid van mensen.
[discours, faeces, excrementen, eufemisme, taboe, bijbel, David, Jesus, stercoranisten, Uilen- spiegel, folklore, speech genre, lied, grap, narratief, spreekwoord, vloek, latrinalia, raadsel]
It makes a difference who says shit. An exploration of faecal discourse
The purpose of this article is to explore aspects of 'faecal discourse': how do people speak or keep silent about faeces or defecation? After having described the key terms of the Dutch lexicon the author stresses how variation and change in terminology display that the speech community continually invents new euphemisms in describing what is considered taboo. Examples are given from biblical tradition and late mediaeval literary traditions to show that the boundaries between 'high' and 'low' are drawn differently. More specifically speech genres like songs, jokes, narratives, proverbs, curses, latrinalia and riddles are considered. The subject faeces is typically used to focus on the equality of men: in that respect it is thematically linked to discourse about death.
[discourse, faeces, excrements, euphemism, taboo, bible, David, Jesus, stercoranists, Eulenspiegel, folklore, speech genre, song, joke, narrative, proverb, curse, latrinalia, riddle]
FENNEKE REYSOO
“Iemand een poepje laten ruiken”
Winden laten is omgeven door morele codes en sociale regels. In tegenstelling tot zich ontlasten in een private en afgezonderde wc, is er geen specifieke plaats waar men winden kan laten. Winden laten gaat vaak gepaard met geluiden geur, die schaamte gevoelens bij de producent en reacties van afkeer bij de omstanders teweeg brengen. Dit artikel verkent een reeks sociale handelingen van winden laten. Soms is het een zak van dood en in andere plaats en een reden om te lachen. Ondanks morele codes en sociale regels geeft het laten van winden een gevoel van welbevinden. Hoe komt het dat deze natuurlijke aandrang door zo veel beperkende regels wordt omgeven?
[flatulentie, antropologie]
Show someone a thing or two
Breaking wind is surrounded by moral codes and social rules. Contrary to the act of relieving one's bowels by going to the private and often isolated wc, there is no specific place where one can break wind. Breaking wind is often accompanied by noise and smell, which lead to feelings of shame to the person creating them and reactions of disgust to the audience. This article explores a range of social enactments of wind- breaking. Sometimes it is a question of death and in other places a reason for laughter. In spite of moral codes and social rules breaking wind provides one with a feeling of well-being. How come this natural drive has been surrounded by so many restrictive rules?
[flatulence, anthropology]
ELS VAN DONGEN
It isn't something to yodel about, but it exists!
Faeces, nurses, social relations and status within a mental hospital
With the help of ethnographic data from nursing wards of a mental hospital the author shows how feelings about excrements are determined by its nature and by the nature of relationships among nurses and between nurses and elderly people. Body care and the emotions which are evoked are connected to morality and moral care. Dealing with bodily and moral 'dirt' give nurses a special position within the hospital as a whole.
[disgust, contempt, mental illness, nursing, elderly, social relations, hierarchy]
Met behulp van etnografisch materiaal uit verzorgingsafdelingen van een psychiatrisch ziekenhuis laat de auteur zien hoe gevoelens ten aanzien van excrementen worden bepaald door de aard ervan en door de aard van de relaties tussen verpleegkundigen onderling en tussen verpleegkundigen en ouderen. De lichamelijke zorg en de emoties die zij oproept is verbonden met moraliteit en morele zorg. De omgang met lichamelijke en moreel 'vuil' geeft de verpleegkundigen in het hele ziekenhuis een speciale (lagere) positie.
[excrementen, walging, geringschatting, psychiatrische aandoeningen, verpleging, ouderen, sociale relaties, hiërarchie]
ANKIE FRANTZEN & JOHAN POST
Wel en wee van de publieke plee. Het voorbeeld van Kumasi, Ghana
Het sanitatiebeleid van de gemeente Kumasi (Ghana) beoogt onder meer het gebruik van openbare toiletten terug te dringen en dat van particuliere voorzieningen te stimuleren. Vooralsnog maakt echter bijna 40 procent van de bevolking gebruik van openbare faciliteiten en ziet het er niet naar uit dat dit percentage snel kan worden teruggebracht. Openbare toiletten hebben in Kumasi een slechte naam. Bij de autoriteiten spelen de gevaren voor de volksgezondheid een voorname rol, al motiveren zij hun voorkeur vooral door te wijzen op de veronderstelde prioriteiten van de gebruikers, te weten privacy en gemak. In deze paper zal de appreciatie van de gebruikers van openbare toiletten worden geconfronteerd met de opvattingen van de overheid. Daarbij treden zowel enkele overeenkomsten in visie als enkele verschillen aan het licht. Vervolgens wordt getracht de bijna spreekwoordelijke smerigheid van deze toiletten te verklaren vanuit de geringe greep die gebruikers op de exploitatie hebben. Pogingen om het marktmechanisme zijn werk te laten doen – zodat slecht beheer direct zou worden afgestraft – hebben diverse malen schipbreuk geleden op politieke manipulatie. Tenslotte wordt een lans gebroken voor publiek-private samenwerking als het gaat om het beheer van de voorzieningen met een controlefunctie voor de gemeenschap.
[openbare toiletten, privatisering, Ghana]
Well and woe of the public loo. The example of Kumasi, Ghana
The Kumasi Strategic Sanitation Plan aims to reduce the number of public toilets and to enhance the use of private facilities. However, presently almost 40% of the inhabitants depend upon public toilet facilities and this percentage will probably not decline rapidly. Unfortunately, public toilets have a bad reputation in Kumasi. In the eyes of the authorities they constitute a major threat to public health. Furthermore, planners and decision makers assume that residents prefer the privacy and comfort of home facilities. This paper takes a closer look at the appreciation of visitors towards various types of public toilets and confronts the official attitudes with their views. There are both similarities and some striking differences in their opinions. Subsequently, an effort is made to explain the typical squalor of public toilets by referring to the lack of user control on management. In accordance with official policy attempts have been made to circumvent this problem through privatization. However, although the first results of these experiments were promising the process failed due to political manoeuvring. Finally, the authors plea for strengthening public-private co-operation in the management of public toilets and fostering community participation in monitoring.
[public toilets, privatization, Ghana]
SJAAK VAN DER GEEST
Het toilet van de oudere: Over respect, intimiteit en vuil in Ghana
Dit artikel beschrijft de problemen van ouderen in een Ghanees dorp bij hun gang naar het toilet. Hun toenemende hulpbehoevendheid bij een bezoek aan het toilet wordt gerelateerd aan heersende ideeën over vuil, respect en intimiteit. De afstand naar het (openbare) toilet, het gebrek aan privacy en percepties van vuil veroorzaken enerzijds ongemak, gêne en het gevoel minder gerespecteerd te worden; anderzijds benadrukt men dat afhankelijkheid nu eenmaal hoort bij de ouderdom en dat daar niets beschamends aan is. De ontlasting van oude mensen kan zowel afkeer als tedere zorg oproepen.
[ontlasting, toilet, ouderen, vuil, respect, intimiteit, Ghana]
The old person's toilet: Respect, intimacy and dirt in Ghana
The author describes the problems of elderly people with going to the toilet in a Ghanaian rural community. Their growing dependency during the visit to the toilet is discussed in relation to local ideas about dirt, respect and intimacy. The long distance to the (public) toilet, the lack of privacy and perceptions of dirt bring about uneasiness, embarrassment and the feeling of being less respected. At the same time people emphasise that dependency is normal at old age and is nothing to be ashamed of. The faeces of old people may cause disgust as well as tenderness and care.
[faeces, toilet, dirt, respect, intimacy, Ghana]
STEVEN VAN WOLPUTTE
De dynamiek van in en uit bij de OvaHimba van Noord-West Namibië
Met deze bijdrage wil ik illustreren dat uitwerpselen (en dan vooral, binnen de context van de Himba samenleving, koeienmest) niet noodzakelijk geboekstaafd staan als 'vies' of 'vuil'. Uitwerpselen zijn een metafoor van de transformaties en de flux van de levensstroom die zich beweegt doorheen en gedragen wordt door het lichaam van mens en dier. Als zodanig kent deze substantie een regeneratieve en zelfs reinigende werking.
[mest, excrementen, metaforen, transformatie, levensstrooom, Himba, Namibia]
The dynamics of in and out among the OvaHimba of North-West Namibia
In this article the author illustrates that excrements (within the context of Himba society mainly cow-dung) are not necessarily 'filth' or 'dirt'. Excrements are metaphors of transformations and the flux of life-flow, which moves through the body and is carried by the human and animal body. As such, these substances have regenerative and purifying forces.
[manure, excrements, metaphors, transformation, life-flow, Himba, Namibia]
LIES TIMMER, CINTY VISKER & ARNOUD BUDELMAN
Menselijke mest in Mali: Van last tot lust
Afvoer van menselijke excreta is in Mali de verantwoordelijkheid van ieder individueel huishouden. Controle hierop vanwege de overheid bestaat niet of nauwelijks. Dat geldt zeker voor de verwerking en eventueel het hergebruik als meststof in de landbouw. In toenemende mate blijken boeren excreta als meststof in de landbouw te gebruiken. Er wordt er zelfs in poep gehandeld. Boeren gebruiken excreta van menselijke oorsprong voornamelijk vanwege economische redenen. Zo dalen de kosten van de bemesting van hun gewassen doordat ze minder (dure) kunstmest nodig hebben. Boeren zijn er overwegend van overtuigd dat hun oogsten toenemen door gebruik van menselijke mest. Men houdt echter geen rekening met risico's betreffende gezondheid en milieuvervuiling, die het gevolg kunnen zijn van het gebruik van menselijke mest. De gemeentelijke instellingen lijken een 'gedoogbeleid' te voeren ten aanzien van alles wat met menselijke uitwerpselen te maken heeft. Het is in de woongebieden niet moeilijk hier en daar open riolen aan te wijzen, die zonder meer gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Terwijl het op papier verboden is om de inhoud van latrines in het vrije veld te lozen, of rauw in de akkerbouw te gebruiken, gebeurt dit op grote schaal zonder dat de overheid ingrijpt. Dit artikel presenteert de resultaten van een verkennende studie in Niono, een kleine stad in de Sahel zone van Mali.
[fecaliën, mest, gezondheid, milieu, landbouw, Mali]
Human manure in Mali: From burden to delight
In Mali, each household is responsible for the removal of human excreta. The government plays no role in the control of removal, neither in the processing and use of excreta as fertiliser in agriculture. Farmers increasingly use excreta in agriculture: excreta are even sold for this purpose. Farmers are especially economically motivated to use human excreta. They save on (expensive) mineral fertilisers and expect their harvests to increase. Medical and environmental risks of using human excreta are ignored. Local authorities seem to tolerate all practices concerning human excrements. The strong presence of open sewers in residential areas causes danger to public health. The contents of toilets are frequently dumped in open fields or on arable land, although the law forbids this. The government does not interfere in these practices. The results of an explorative study in Niono, a small town in the Sahel zone of Mali, are presented in this article.
[faeces, manure, health, environment, agriculture, Mali]
VALERIE CURTIS, NICOLE VONCKEN & SHYAMOLI SINGH
Dirt and disgust: A Darwinian perspective on hygiene
Though many authors have speculated on the symbolic and cultural nature of hygiene, pollution and rules of dirt avoidance, nobody has so far been able to explain why certain objects and acts have such power to be revolting. A universal disgust of faeces, bodily emissions, contaminated food, little animals and insects points to some form of evolved emotion. Amongst the emotions, disgust has possibly been least investigated by psychologists. This paper explores the nature of the disgust emotion from fieldwork in the Netherlands and India and from literature and offers a hypothesis as to the purposes of this behavioural drive. Humans have evolved many defences, both physical and behavioural, against disease. To be revolted by any of the sources of parasitic bugs, such as faeces, would have helped our ancestors to avoid disease. Though disease avoidance is the core of disgust, culture and morality have taken up and embroidered the theme so that today it plays a much wider role in society. Disgust is one of the motives for hygienic behaviour and can be usefully employed in the promotion of safe hygiene.
[hygiene, disgust, evolution, diarrhoea, excreta]
Hoewel veel auteurs de symbolische en culturele aard van hygiëne, verontreiniging en regels om vuil te vermijden hebben bestudeerd, is tot dusver niemand in staat geweest te verklaren waarom bepaalde zaken en handelingen zo'n afstotingskracht hebben Een universele afkeer van faeces, lichaamsuitscheidingen, verontreinigd voedsel, kleine dieren en insekten wijzen op een of andere vorm van emotie-ontwikkeling. Afkeer is waarschijnlijk de minst bestudeerde emotie onder psychologen. Dit artikel verkent de aard van de emotie van afkeer of walging met behulp van veldwerk in Nederland en India en met behulp van literatuur en biedt een hypothese omtrent het doel van deze menselijke drijfveer. Mensen hebben verschillende manieren ontwikkeld om zich te verdedigen tegen fysieke en gedragsstoornissen. Afgestoten worden door bronnen als parasitaire insekten die bij voorbeeld in faeces voorkomen, kan onze voorouders geholpen hebben ziekte te vermijden. Hoewel vermijding van ziekte d kern van walging is, hebben cultuur en moraliteit dit thema opgepakt en verbreed, zodat het nu een veel grotere rol in een samenleving speelt. Walging is een van de drijfveren voor hygiënisch gedrag en kan nuttig worden aangewend in de promotie van veilige hygiëne.
[hygiëne, walging, evolutie, diarree, excrementen]
VIVIANE BAEKE
Vers une anthropologie de l'excrément.
Le statut symbolique des lieux de défécation dans trois sociétés du Cameroun
In het eerste deel van dit artikel bespreekt de auteur de studie van Ndonko over defecatie in twee Kameroenese maatschappijen. Zijn studie toont aan hoezeer deze 'banale behoefte' bepaald wordt door sociale regels en symbolische connotaties. Ndonko's werk is van groot belang voor beleidsmakers die verantwoordelijk zijn voor sanitaire voorzieningen. De auteur is overigens van mening dat Ndonko zich te veel laat beperken door een eng functionalistisch schema, een 'ideal sanitary code of conduct'. In het tweede deel van haar betoog laat Baeke zien hoe zo wel Ndonko's onderzoek als haar eigen gegevens over de Wuli en aantekeningen van andere auteurs, kunnen leiden tot een diepe inzicht in de rijke symbolische betekenissen van defecatie.
[defaecatie, uitwerpselen, symboliek van de ruimte, Kameroen, Bamileke, Yasa, Mfunte, Wuli]
To an anthropology of excrements.
The symbolic statute of defecation places in three societies of Cameroon
In the first part of the article the author discusses the study of F.T. Ndonko. In her critical analysis she also discusses the qualities of Ndonko's fieldwork. His data – collected in two Cameroon societies – highlight that even a banal need like excretion is determined by social rules and has symbolic connotations. Ndonko's study is a special instrument for critical reflection to responsible authorities who are in charge of sanitary facilities. The author regrets that Ndonko's theoretical conclusion limits itself to a strongly reduced explanation. To the communities this means a rigid functionalistic scheme, an 'ideal sanitary code of conduct'. The author shows that – based on Ndonko's study together with her own findings collected among the Wuli and note of other ethnographers – a deeper study of the rules that determine the place to defecate might lead to richer symbolic interpretations.
[Cameroon, Bamileke, Yasa, Mfunte, Wuli, excrements, defecation, symbolics of space]
BERNHARD HADOLT
Shit and politics: The case of the Kolig-debate in Austria
This paper explores the meaning and the political appropriation of shit as a public symbol in Austria by analysing newspaper articles about the Kolig-debate. The Kolig-debate was fought over the question of whether the artist Cornelius Kolig, who uses faeces among other substances for his art objects, should be allowed to redesign a room in the Carinthian Provincial Parliament. In the course of a year it highly polarized Kolig's supporters and opponents. In this paper, it is argued that the symbol of shit epitomises dirt and as such combines highly discrediting and 'infectious' qualities. The paper shows how shit is used in identity politics as a social marker in order to differentiate the moral people from the amoral ones, thereby authorising and legitimizing discriminative social practices.
[shit, excrements, dirt, politics, difference, identity politics, stigma, Cornelius Kolig, Austria]
Dit artikel is een verkenning van de betekenis en de politieke toe-eigening van poep als publiek symbool in Oostenrijk door middel van een analyse van krantenartikelen over het Kolig-debat. Dit debat werd gevoerd over de vraag of de kunstenaar Cornelius Kolig, die onder andere faeces gebruikt voor zijn kunstobjecten, een ruimte in het Karintisch provinciaal parlementsgebouw mocht herontwerpen. In de loop van een jaar polariseerde dit Koligs aanhangers en tegenstanders in hoge mate. De auteur beargumenteert dat het symbool van poep 'vuil' belichaamt en als zodanig hoogst verwerpelijke en 'besmettelijke' eigenschappen heeft. De auteur laat zien hoe poep wordt gebruikt in identiteitspolitiek als een sociaal spanningspunt om de morele mensen van de amorele mensen te onderscheiden. En tegelijkertijd discriminatiepraktijken toe te laten en te legitimeren.
[poep, faeces, excrementen, vuil, politiek, identiteit, verschil, identiteitspolitiek, stigma, Cornelius Kolig, Oostenrijk]
PATRICK MEURS, STEVEN VAN WOLPUTTE, FILIP DE BOECK, GASTON CLUCKERS & RENÉ DEVISCH
Kinderen, gezondheid en welzijn: Kinderen, gezondheid en welzijn
Naar een medische antropologie van kinderen
Een antropologie van kinderen wordt hier vanuit verschillende hoeken onder de aandacht gebracht. In het verleden werd wel meer antropologisch onderzoek bij kinderen gedaan, vooral dan in medische en psychologische antropologie. Deze 'childhood anthropological issues' werden echter nooit samengebracht in een aparte subdiscipline. Antropologisch onderzoek had tot nog toe te weinig oog voor een kinderperspectief binnen de culturen die het in kaart wilde brengen. De culturele constructie van de kindertijd is een ander aandachtspunt: in medisch-antropologisch perspectief gaat het om de culturele invloed op gezondheid en welzijn van kinderen. In deze bijdrage worden de verschillen tussen engelstalige en franstalige antropologische literatuur over de positie van het kind aangegeven. Voorts worden medische en psychologische antropologie van kinderen samen behandeld. Dit gebeurt – zonder de eigenheid van beide disciplines te miskennen – om historische redenen. Vervolgens vergen bepaalde domeinen van een medische kinderantropologie een kritisch perspectief. Vandaar dat we de antropologische studie van kinderen ook situeren in het actuele debat tussen objective versus militant anthropology. Tenslotte denken we de aandacht voor kinderen door naar het anthropology at home perspectief. Dat laatste gebeurt zowel vanuit de aanwezigheid van allochtone kinderen in westerse culturen als van- uit het relatieve tekort aan aandacht voor culturele invloeden op gezondheid en welzijn van autochtone kinderen.
[antropologie van kinderen, kind en cultuur, kritische antropologie, anthropology at home, medische antropologie, psychologische antropologie, Culture and Personality]
Children, health and well-being:
Towards a medical anthropology of children
This article introduces the theme of the December symposium on a medical anthropology of children. It provides a historical overview of medical and anthropological studies of children and the present status of the field, both in the anglophone and the francophone literature. The authors situate the anthropology of children in the debate on 'objective' versus 'militant' anthropology and link it to 'anthropology at home'. The relationship between medical and psychological anthropology is also discussed.
[anthropology of children, child and culture, critical anthropology, anthropology at home, medical anthropology, psychological anthropology, Culture and Personality]